Terug naar overzicht
Historische kans
Op 1 juni krijgt elke Nederlander de kans zich in een referendum uit te spreken voor of tegen de Europese Grondwet. Onder de ‘roze doelgroep’ zal de mening daarover ongetwijfeld net zo verdeeld zijn als in heel Nederland en iedereen moet zelf beslissen of hij of zij voor of tegen de Europese Grondwet is. De Europese Grondwet bevat honderden pagina’s tekst over tientallen onderwerpen. Er zijn dan ook vele elementen te betrekken in het bepalen van de JA- of NEE-stem.
Met name anti-discriminatie op alle vlakken, ook op grond van seksuele geaardheid, wordt in de Europese Grondwet echter goed gewaarborgd. Een JA-stem is daarom een stap vooruit. Natuurlijk kan het op een aantal punten nog beter. Maar een NEE-stem betekent vrijwel zeker dat zich de komende tien jaar niet weer de kans voordoet onze rechten Europees zo goed te verankeren. Daarmee is deze Europese Grondwet een historische kans om een stap vooruit te zetten als het gaat om de rechten van homoseksuele mannen, lesbische vrouwen en biseksuelen in heel de Europese Unie en in de toekomst in de landen die lid willen worden.
Artikel 13
Het beroemde artikel 13 van het Verdrag van Amsterdam in 1998 gaf de Europese Unie voor het eerst de mogelijkheid passende maatregelen te nemen om ‘discriminatie wegens geslacht, ras of etnische afstamming, godsdienst of overtuiging, handicap, leeftijd of seksuele geaardheid te bestrijden’. Deze afspraak gaf Europa veel mogelijkheden om discriminatie op grond van seksuele voorkeur te bestrijden. Dit heeft geleid tot veel nieuw onderzoek, steun aan organisaties zoals ILGA-Europa (=de Europese tak van de International Gay & Lesbian Association) die zich hiervoor inzetten en tot het formuleren van wetten en regels die de rechten van homoseksuele mannen, lesbische vrouwen en biseksuelen beter waarborgen.
Meer dan oude wijn in nieuwe zakken…
Veel van onze verworvenheden zijn nu los van elkaar geregeld in wetten en regelingen. Die worden in de Europese Grondwet bij elkaar gebracht. Alhoewel na een intensieve homolobbby, samen met andere organisaties die werken aan anti-discriminatie en mensenrechten niet alle wensen voor verbetering zijn gerealiseerd, ligt er nu een ontwerp-Grondwet die een echte stap vooruit is ten opzichte van wat tot nu toe is geregeld. De Europese Grondwet is namelijk niet alleen een verzameling van bestaande afspraken, maar voegt ook nieuwe zaken toe.
…maar geen wondermiddel
Tegelijk is een Grondwet een pak papier, dat niet onmiddellijk na ratificatie zal leiden tot grote veranderingen. Maar het is wel een stevige basis om discriminatie tegen te gaan en gelijke rechten op grond van seksuele gerichtheid te bevorderen.
BELANGRIJKE ROZE ZAKEN in de EUROPESE GRONDWET
Preambule – mislukte christelijke lobby
Noch in de preambule van de gehele Europese Grondwet, noch in die van het Handvest wordt de joods-christelijke traditie als grondslag van de Europese beschaving genoemd. Dat is wel nagestreefd door christen-democraten, het Vaticaan en vertegenwoordigers van protestant-christelijke kerkgenootschappen.
Er staat nu niet meer dan dat de ‘Unie zich bewust is van haar geestelijke en morele erfgoed’ en dat ‘culturele, religieuze en humanistische tradities van Europa’ de inspiratie vormen ‘die ten grondslag liggen aan de ontwikkeling van universele waarden van onschendbare en onvervreemdbare rechten van de mens en van vrijheid, rechtvaardigheid, gelijkheid en rechtstaat’. Die laatst genoemde waarden vormen daarmee de grondslag van de Europese Unie, niet de waarden vanuit de joods-christelijke traditie.
Wat is het belang van het mislukken van de christelijke lobby voor homoseksuele mannen, lesbische vrouwen en biseksuelen?
Een citaat uit SGP-hoek volstaat om dat duidelijk te maken. ‘In lijn daarmee zou het hoofdstuk grondrechten niet moeten aanvangen met het gelijkheidsbeginsel, maar met een preambule, waarin een oriënteringsnorm voor het gehele overheidsoptreden zou zijn vastgelegd. Ds. Abma verwoorde het bij de (Nederlandse) grondwetsherziening in 1983 als volgt: ‘Dan was er meteen een fundering gegeven waarin deze rechten hun oorsprong vinden. Daarin zou onzes inziens verwezen worden moeten worden naar de enige ware en bovenmenselijke wet die in alle tijden en omstandigheden als richtsnoer blijft gelden. Het is bovendien een waarborg dat de vrijheden niet in losbandigheid zouden verkeren.’’ (uit: ‘Meerwaarde van een minderheid – boodschap en imago van de SGP’, pag. 127, Barth en Van Veldhuizen (red), Barneveld, 2003).
Non-discriminatie is fundamentele Europese waarde
In het tweede artikel van de Europese Grondwet worden eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid en de rechtstaat genoemd als de waarden waarop de Europese Unie berust. De lidstaten hebben deze waarden gemeen in samenlevingen die worden gekenmerkt door pluralisme, non-discriminatie, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en gelijkheid van mannen en vrouwen (artikel I-2). Het zo expliciet noemen van non-discriminatie is nieuw.
Gelijkheid is Europees Grondrecht
Het Handvest voor de Grondrechten is in zijn geheel onderdeel van de Europese Grondwet en is daarmee bindend voor de instellingen van de Europese Unie en voor de lidstaten (voorzover die de EU-regels toepassen). Hoofdstuk II van het Handvest is gewijd aan gelijkheid in artikel II-81 staat een bepaling die discriminatie op een reeks van gronden verbiedt: geslacht, ras, kleur, etnische of sociale afkomst, genetische kenmerken, taal, godsdienst of overtuiging, politieke of andere denkbeelden, het behoren tot een nationale minderheid, vermogen, geboorte, een handicap, leeftijd of seksuele voorkeur. De gelijkheid van mannen en vrouwen wordt gewaarborgd, waarbij de mogelijkheid bestaat om positieve maatregelen te nemen die het ‘ondervertegenwoordigde geslacht’ specifieke vooroordelen toekennen (artikel II-83).
Actieve bescherming tegen discriminatie
Bij de bepaling en de uitvoering van de in dit deel van de Europese Grondwet bedoelde beleidsvormen en maatregelen streeft de Europese Unie ernaar iedere discriminatie op grond van geslacht, ras of etnische afstamming, godsdienst of overtuiging, handicap, leeftijd of seksuele gerichtheid te bestrijden. Dit is een verbetering van eerdere teksten, omdat hier expliciet de bestrijding van discriminatie nagestreefd wordt waar eerder, in de verdragen va Amsterdam en Nice, die bestrijding slechts mogelijk gemaakt werd.
Meer zeggenschap Europese Parlement
Het bestaande artikel 13 uit het Verdrag van Amsterdam is in gewijzigde vorm overgenomen in de Europese Grondwet (artikel III-124). De belangrijkste wijziging betreft de rol van het Europese Parlement. In het voorgestelde artikel krijgt het Europese Parlement instemmingsrecht in plaats van slechts adviesrecht. De democratische controle wordt daarmee versterkt. Het verleden heeft laten zien dat het Europese Parlement meer dan de Europese Commissie steun verleent aan roze zaken. Een verbetering dus.
Openstelling burgerlijk huwelijk blijft
Iedereen heeft het recht te huwen en een gezin te stichten volgens de nationale wetten. België en Nederland behouden dus de openstelling van het burgerlijk huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht. Dit houdt geen erkenning in hiervan in het buitenland. Er is geen gevaar dat ‘Brussel’ de openstelling van het burgerlijk huwelijk terugdraait.
Nieuwe lidstaten – internationale solidariteit
Landen die in de toekomst lid willen worden van de Europese Unie, dus ook Turkije bijvoorbeeld, dienen de Europese Grondwet te onderschrijven. Zij verplichten zich daarmee dus tot non-discriminatie, gelijkheid en actieve bestrijding van discriminatie – ook op grond van seksuele gerichtheid. Het COC werkt samen met de holebi-organisaties in een aantal van de tien landen die onlangs zijn toegetreden tot de Europese Unie en in een aantal kandidaat-lidstaten. Die ervaring heeft ons geleerd dat het opbouwen van deze holebi-organisaties mede mogelijk en versterkt wordt door de invloed vanuit de Europese Unie. Door het inschakelen van betrokken leden van het Europese Parlement wordt ook actief gewerkt aan het beschermen van de rechten van homoseksuele mannen, lesbische vrouwen, biseksuelen en transgenders in deze landen.
Nieuwe onderhandelingen
Als de Europese Grondwet wordt verworpen, bestaat de kans op nieuwe onderhandelingen. We lopen dan het risico dat de afspraken over gelijkberechtiging in een herziene versie er slechter vanaf komen. Dat zal voor Nederland, waar al veel goed geregeld is, geen ramp zijn. Maar het is wel een gemiste kans om deze rechten op Europees niveau vast te leggen en een verloren kans voor vele homoseksuele mannen, lesbische vrouwen, biseksuelen en transgenders buiten Nederland om hun rechten beter te verankeren. Een kans die we niet snel weer zullen krijgen.
(bewerking van een stuk van de COC Landelijke Werkgroep Politiek en Peter Zijlema van de COC Landelijke Werkgroep Internationaal Beleid).
Poll en discussie
Zie ook de discussiepagina bij onze poll op de startpagina met de visie van roze prominenten zoals Hein Verkerk (oud-medewerker bij het Europese Parlement voor GroenLinks) en Willemien Ruijgrok (oud-beleidsmedewerkster van het COC en nu werkzaam bij E-Quality).
Factsheet Platform Artikel 13
Meer informatie is te vinden op het factsheet over de Europese Grondwet dat is samengesteld door het Platform Artikel 13. Zie daarvoor de website van de bij dit platform aangesloten Kenniscentrum Homo- en Lesbisch Emancipatiebeleid – www.homo-emancipatie.nl.