Monseigneur Willem Eijk is een erudiete man (arts, ethicus en moraaltheoloog), zonder veel charisma en met weinig (media)communicatieve gaven. Wel geldt hij als een handig en toegewijd bestuurder die er in slaagde om het bisdom Groningen-Leeuwarden financieel gezond te krijgen – wat ook een hoofdtaak zal zijn in Utrecht. Trouw aan het leergezag van Rome ziet Eijk als hoeksteen van zijn beleid.
Opspraak
Onmiddellijk na zijn benoeming in 1999 tot bisschop raakte Eijk in opspraak door de publicatie van collegedictaten over homoseksualiteit uit zijn periode als docent aan het seminarie in Rolduc door de Utrechtse kerkhistoricus Ton van Schaik.
Die geschriften wekte de indruk dat Eijk van oordeel was dat het doorsturen naar een psycholoog een belangrijk onderdeel van de pastorale zorg voor homoseksuelen zou moeten zijn. Na overleg met het COC, bleek dat de dictaten niet meer dan een uitwerking van de officiële kerkleer waren, dat Eijk homoseksualiteit als zodanig accepteerd en daarmee was deze affaire snel voorbij.
Screening
Dat laatste bleek begin dit jaar bij de oprichting van de Katholieke Theologische Faculteit in Utrecht (met een dependance in Tilburg). Wim Eijk leidde als vicegrootkanselier van de faculteit de ‘screening’ van alle medewerkers uit Utrecht en Tilburg die samen op de officieel goedgekeurde katholieke theologieopleiding zouden gaan werken.
Eijk bestudeerde de publicaties van de medewerkers, met voor enkelen grote gevolgen. Hoogleraar feministische theologie Anne-Marie Korte en hoogleraar moraaltheologie Frans Vosman kwamen niet door de selectie. Vosman’s rekkelijke opvattingen over het huwelijk ten opzichte van homoseksuele relaties – en het feit dat hij zelf met een man samenwoont – zouden daar de redenen voor geweest zijn volgens de Utrechtse kerkhistoricus Ton van Schaik.
Trouw aan Rome
Of het niet benoemen van Vosman iets te maken heeft met zijn standpunt over het ‘homohuwelijk’ of zijn homoseksualiteit zelf, daarop wilde Eijk niet ingaan. ‘De screening heeft plaatsgevonden in nauw overleg met de Congregatie voor de Katholieke Opvoeding in Rome waarbij canonieke erkenning van de nieuwe theologische faculteit steeds het doel was’.
Volgens de Belg Adelbert Denaux, de nieuwe decaan van de faculteit, gebeurde dat vooral op basis van één criterium: de mate van trouw aan het kerkelijke leergezag in publicaties. ‘Medewerkers dienen fundamenteel loyaal te zijn aan de katholieke traditie’. Academische vrijheid ingeperkt door en opgeofferd aan het leergezag van Rome, zo concludeerde enkele critici.
Anke Bisschops, voorzitter van de faculteitsraad van de voormalige Katholieke Theologische Universiteit, zegt daarover: ‘Gewild of ongewild gaan van dergelijke maatregelen het signaal uit dat wie zich niet strikt aan de ‘kerkelijke regels’ houdt daarop afgerekend, om niet te zeggen gestraft kan worden’.
Geen luizen in de pels
‘De contouren zijn onmiskenbaar: Eijk kiest voor een opleiding zonder luizen in de pels – en dat zal ook zijn beleid als aartsbisschop zijn, zoals dat ook gebleken is Groningen’, zegt COC-voorzitter Frank van Dalen.
‘Het is jammer dat Eijk zo omspringt met kritische geluiden in eigen kring, zeker als het gaat om het wegwerken van academici die proberen om maatschappelijke ontwikkelingen en het kerkelijk leergezag met elkaar in verband te brengen. Die open houding is toch een voorwaarde om vanuit de kerk over deze maatschappelijke ontwikkelingen, waaronder homoseksualiteit, met gezag het maatschappelijk gesprek aan te kunnen gaan’.
Inquisiteur
Bij Eijk’s benoeming tot bisschop van Groningen-Leeuwarden schreef de Utrechtse kerkhistoricus Ton van Schaik in Trouw: ‘De verwachting, misschien wel de eis, van degenen die hem op deze post hebben neergezet was dat in de Nederlandse bisschoppenconferentie de opinie van de Romeinse instanties inzake seksuele moraal en medisch-ethische kwesties duidelijker zou worden verwoord’. Een taak waarvoor de arts, ethicus en moraaltheoloog Eijk geknipt lijkt. Een profiel dat ook past bij het beleid van de huidige paus Benedictus XVI.
En met de taak om het interne debat daarover monddood te maken, zoals blijkt uit het optreden van Eijk bij de vorming van de Katholieke Theologische Faculteit. Van Schaik noemt de nieuwe aartsbisschop daarom een inquisiteur – een pikante karakterisering, want Eijk kent de huidige paus persoonlijk en die was ooit hoofd van de Congregratie voor de Geloofsleer, zoals het Heilig Officie, de inquistie dus, tegenwoordig heet.
Nederlandse Ratzinger
Eijk heeft bekend gemaakt geen voorzitter te zullen worden van de Nederlandse Bisschoppenconferentie, een functie die hem als primaat van de Nederlandse kerkprovincie wel toekomt. Zijn eerste opdracht als aartsbisschop is namelijk sanering. Financieel, want het aartsbisdom Utrecht is zo goed als failliet – en kerkinhoudelijk, waarbij Eijk kiest voor een kleine en zuivere kerk boven een brede volkskerk met veelvormige opvattingen en praktijken.
Vandaar dat COC-voorzitter Van Dalen bisschop Eijk als ‘de Nederlandse Ratzinger’ karakteriseert. ‘Eijk staat en kiest voor een kerk als een gesloten burcht voor orthodoxen zoals hijzelf in een als vijandig beschouwde en te bestrijden geseculariseerde wereld – niet voor een kerk die open staat voor alle gelovigen in een pluriforme samenleving waaraan we met elkaar in dialoog en harmonie moeten samen leven, samen werken’, stelt COC-voorzitter Van Dalen vast.
Kardinaal
Monseigneur Eijk zal op 26 januari a.s. officieel geinstalleerd worden als aartsbisschop van Utrecht. Daarna gaat hij honderd dagen op rondreis in zijn nieuwe bisdom om kennis te maken, zo heeft hij laten weten. Naar verwachting zal Eijk na zijn installatie al snel door de paus tot kardinaal verheven worden, want die titel is gebruikelijk voor de Utrechtse aartsbisschop als primaat van de Nederlandse kerkprovincie.
Zie voor meer informatie:
RK-kerk zuivert nieuwe opleiding
Zie verder ons dossier Vaticaan.